Rywalizacja w rodzeństwie – jak ją zminimalizować

Jeśli rywalizacja mieści się w granicach zdrowego rozsądku, staje się niezastąpionym źródłem motywacji do działania, szansą rozpoznawania i poszerzania własnych kompetencji. Jeżeli dziecko nie wypada najlepiej, konkurencja staje się źródłem chęci doskonalenia swoich umiejętności.

Rywalizacja między rodzeństwem przekracza granice zdrowego rozsądku wtedy, gdy zamiast stymulować do rozwoju i kierować aktywnością zgodnie z wynikiem konfrontacji z własnymi możliwościami, doprowadza do utrwalania niekorzystnych nawyków w relacjach z innymi ludźmi.

Kiedy rywalizacji jest za dużo

To, co w relacjach rodzeństwa może niepokoić, to silne, negatywne emocje utrzymujące się mimo tego, że sytuacja, której dotyczyły, miała miejsce już jakiś czas temu. Dziecko jest gotowe z odroczeniem wyrównać rachunki z bratem czy siostrą.

Uporczywe tendencje rywalizacyjne w różnych sytuacjach i o różne dobra z innymi dziećmi, kiedy rywalizacja rozprzestrzenia się na inne obszary życia i pojawia się w każdej grupie społecznej, w której znajduje się dziecko, również powinny zaniepokoić.

Zmaganie i porównywanie z innymi staje się najważniejszym sposobem bycia w relacji. Rywalizacja staje się trzonem budowania własnej oceny, a ta zależna jest od tego, czy dobrze wypadnę.

Nierówne traktowanie

Rywalizacja w rodzinie powstaje głównie wtedy, kiedy dzieci czują, że są traktowane przez rodziców gorzej, np. obserwują przywileje, które ma młodszy brat lub siostra. Sytuacje te potęguje brak możliwości okazywania negatywnych uczuć w związku z doświadczanym wydarzeniem.

Dla dzieci bardzo ważne jest, że ktoś widzi ich trudne emocje i zgadza się na nie. Nie zawsze bowiem rodzeństwo wobec siebie będzie czuło jedynie miłość i szacunek, ale będą też uczucia zazdrości i złości. Trzeba się godzić na nie, nie zaprzeczać im i dać przestrzeń na ich wyrażanie w sposób, który jest możliwy do przyjęcia i nieszkodliwy dla innych.

Rodzic nie powinien też dawać się zbytnio wciągać w kłótnie i zmagania między rodzeństwem, i być ustawianym w roli arbitra opowiadającego się za jedną ze stron. Lepiej dzieci pozostawiać samym sobie, interweniować tylko w sytuacji, kiedy dochodzi do przemocy. Im bardziej rodzic będzie gotowy zachować dystans, tym szybciej dzieci nauczą się rozstrzygać spory między sobą.

Głównym zadaniem rodziców jest dbanie o to, żeby w relacjach dzieci została zachowana równowaga między współzawodnictwem a współpracą oraz niedopuszczanie do tego, aby rywalizacja zmieniła się w akty przemocy.

Co robić, aby zminimalizować i nie rozwijać rywalizacji między dziećmi

• Opracować plan działania w sytuacji, kiedy dzieci się biją, najpierw ocenić, czy sprzeczka wymaga interwencji, gdyż dzieci czasami biją się „na niby”, dla zabawy. Trzeba jasno z dziećmi określić, kiedy bicie jest zabawą, czyli np. wtedy, gdy obydwie strony się na nie godzą i nikt nie odczuwa bólu. Kiedy przekraczają te granice, należy dzieci rozdzielić, opisać sytuację i wyciągnąć konsekwencje.
• Ważne jest dawanie przestrzeni i wyrażanie zrozumienia dla uczuć, których doświadcza dziecko. Dziecko musi czuć, że może wyrażać emocje, ma do nich prawo i są one ważne dla innych. Zadaniem rodzica jest też uczyć dziecko okazywania emocji, pokazywać, co można zrobić ze złością, smutkiem. Uczyć że, można opowiedzieć o emocjach, można narysować, można odreagować.
• Unikać porównań, które przedstawiają dziecko w niekorzystnym świetle. Lepiej zamiast tego opisać problem, opisać swoje emocje, których doświadczamy, kiedy zadanie wykonane jest nieodpowiednio, przedstawić, jakiego zachowania oczekujemy.
• Nie dzielić między dzieci po równo i tak samo wziąć pod uwagę indywidualne potrzeby dziecka i podążać za nimi. Uwzględnić, co dziecko lubi, i pokazać, że jest to ważne dla rodzica. Traktować każde dziecko wyjątkowo i indywidualne.
• Nie prowokować sytuacji rywalizacji między dziećmi, np. kto pierwszy się ubierze, uczyć je współdziałać poprzez zachęcanie do podejmowania wspólnych inicjatyw. Kiedy już dzieci doprowadzą do sytuacji rywalizacyjnej, dostarczać im możliwości otwartego kończenia rywalizacji, zachęcając do rewanżu.
• Pomóc dzieciom znaleźć strefy wolne od rywalizacji, np. prywatną przestrzeń, własne rzeczy, zajęcia pozalekcyjne. Pomóc im określić, w czym są dobre i gdzie mogą uzyskać aprobatę oraz uznanie innych.

Najważniejsze to przyjąć rywalizację między rodzeństwem jako coś naturalnego, czego nie da się uniknąć. Pomóc dzieciom zrozumieć, że rywalizacja to nie tylko konfrontacja z rywalem, ale też szansa na bycie lepszym, obejmująca uczenie się, ćwiczenie i zdobywanie nowych umiejętności.